Monuments Men

Στην διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου μια ομάδα επίλεκτων ανδρών και γυναικών από 13 χώρες συγκρότησαν μία ομάδα στρατιωτών που μέλημά τους ήταν η διάσωση των πολιτιστικών θησαυρών που οι ναζιστές είτε έκλεβαν είτε κατέστρεφαν με το πέρασμά τους σε κάθε χώρα που κατακτούσαν. 345 άνδρες και γυναίκες χωρίς να έχουν καμία ιδέα από πόλεμο έσωσαν κατά την λήξη  του πολέμου 5 εκατομμύρια καλλιτεχνικά και πολιτιστικά αντικείμενα από την Ευρώπη, την Ασία και την Βόρειο Αφρική. Οι περισσότεροι από αυτούς ήταν διευθυντές μουσείων, ιστορικοί τέχνης, καλλιτέχνες, αρχιτέκτονες και εκπαιδευτικοί.  Έμειναν στην ιστορία ως «Monuments men”.

Στις 23 Ιουνίου του 1943 ο πρόεδρος Ρούσβελτ εγκρίνει το σχηματισμό της  αμερικανικής επιτροπής για την διάσωση και προστασία των καλλιτεχνικών και ιστορικών μνημείων στις περιοχές του πολέμου. Ο σκοπός  της ομάδας ήταν καταρχάς να διασωθούν καλλιτεχνικά έργα  από την λογική του Αδόλφου Χίτλερ ο οποίος πέρα από την συλλογή των θησαυρών που έκανε, κατέστρεφε ότι θεωρούσε εκφυλισμένη τέχνη.   Το μυαλό αυτής της επιτροπής και των στρατιωτών που μπήκαν σε αυτόν τον περίεργο πόλεμο σωτήριας της τέχνης ήταν ένας απλός   διευθυντής  μουσείου, ο Τζωρτζ Στουτ. Ο Στουτ έχοντας υπηρετήσει στην Ευρώπη ως στρατιώτης κατά τον Α’ παγκόσμιο πόλεμο ήξερε πολύ καλά τι μπορεί να συμβεί από βομβαρδισμούς και λεηλασίες σε Μνημεία από το Γ’ Ράιχ. Όμως ο Στουτ δεν ήταν ένας συνηθισμένος χαρτογιακάς όπως άλλοι διευθυντές μουσείων. Είχε κρούσει τον κώδωνα του κινδύνου για τα πολιτιστικά έργα της Ευρώπης από την έναρξη του πολέμου όμως δεν είχε εισακουσθεί.  Έλεγε ότι μόνο ένα ειδικό τμήμα εκπαιδευμένων στην τέχνη ανθρώπων μπορούν να σώσουν ανεκτίμητα έργα από την λαίλαπα του πολέμου. Ο αμερικανικός στρατός όμως ήθελε τους διανοούμενους ως συμβούλους και όχι σε ενεργό δράση. Δεν τους έδωσαν εξοπλισμό, ούτε γραφεία, ούτε υποστήριξη και μάλιστα μια βάρκα που τους διέθεσαν για να μετακινούνται για την σωτηρία των έργων δεν είχε καν κινητήρα.  Ο στόχος του Στουτ ήταν διαφορετικός από αυτόν που είχε ο αμερικανικός και βρετανικός στρατός που πρωτοστατούσαν για την διάσωση των θησαυρών. Ο Στουτ είχε σκοπό την ανεύρεση, συντήρηση και διαφύλαξη των έργων τέχνης ενώ οι στρατοί είχαν σκοπό την εξεύρεση και μεταφορά του χρυσού αλλά και ό,τι είχε υλική αξία το οποίο  είχε βιαίως αρπάξει το Γ’ Ράιχ  όλα τα χρόνια της παντοδυναμίας του.

Παρ όλες όμως τις αντιξοότητες οι Monument Men κατάφεραν να ανασύρουν από βομβαρδισμένα Μνημεία αλλά και από ορυχεία αλατιού που ήταν χώρος αποθήκευσης έργων τέχνης  των Ναζιστών,  σημαντικά πολιτιστικά κειμήλια πριν καταστραφούν ή πριν να γίνουν λεία πλιάτσικου με το τέλος του πολέμου. Ανάμεσα στα έργα που διασώθηκαν  από τουλάχιστον 1,000 σημεία και που κοσμούν σήμερα τα μεγαλύτερα μουσεία του κόσμου είναι η «Κυρία με την Ερμίνα» του Λεονάρντο Ντα Βίντσι, η Μαντόνα του Μικελάντζελο, η προτομή της Νεφερτίτη  και χιλιάδες άλλα. Να φανταστεί κανείς ότι μόνο ο Χίτλερ στην προσωπική του συλλογή είχε 8,000 πίνακες ζωγραφικής.

Δεν πρέπει όμως να μην σκεφτούμε τι έγιναν τελικά τα εκατομμύρια αυτά έργα που καταγράφηκαν ως σωσμένα. Πολλά πήγαν στην θέση που ανήκαν, στις χώρες από όπου έγινε το πλιάτσικο της Ναζιστικής Γερμανίας. Από την άλλη πολλά από αυτά είναι άγνωστο που φυλαχτήκαν αλλά και σε ποιους ιδιώτες πουλήθηκαν εν γνώσει των Αμερικανών. Η διένεξη ανάμεσα στην Ρωσία και την Αμερική ακόμα κρατάει για εκείνους τους θησαυρούς του πολέμου. Όπως ο θησαυρός της Τροίας που ανακαλύφθηκε από τον Σλήμαν και που σήμερα βρίσκεται στην Ρωσία . Είναι άγνωστο ποιους άλλους θησαυρούς και συγγράμματα ανακάλυψαν οι Monumentς  Men  αλλά και οι ανάλογοι  του Ανατολικού μπλοκ αλλά  ποτέ δεν επέστρεψαν στους τόπους απ’ όπου εκπατριστήκαν βιαίως κατά την διάρκεια του 2^ου παγκοσμίου πολέμου.

Από τους 345 στρατιώτες δύο δεν επέστρεψαν στις εστίες τους.  Ο Άγγλος ιστορικός Ρόναλντ  Έντμουντ Μπαλφούρ  και ο  Αμερικανός αρχιτέκτονας Ουόλτερ Χατσχάουσεν , οι οποίοι σκοτώθηκαν όταν μπήκαν στην γραμμή πυρός  κατά την υποχώρηση των Γερμανών για να προστατέψουν,  για κάποιους αντικείμενα  αλλά για τους ίδιους,  κομμάτια του ανθρώπινου μεγαλείου.